Deel 2 | Nieuwe opkomende gevaren die de energie- en grondstoffentransitie met zich mee gaat brengen
We zijn bekend met de gevaren die verbonden zijn aan onze huidige chemische processen. Gevaren kunnen veranderen door de energie- en grondstoffentransitie waarmee Nederland klimaatneutraal wil worden. Het gaat ten eerste over de gevaren van nieuwe processen: het onderwerp van expert opinion 3. Maar de opkomende energie- en grondstoffentransitie brengt ook gevaren met zich mee die meer systeem gerelateerd zijn. Denk bijvoorbeeld aan toekomstige veranderende bedrijfsvoeringen bij flexibele inzet van elektriciteit. Dat is het onderwerp van expert opinion 4.
De chemische industrie is bezig met de transitie naar klimaatneutraliteit. Tijdens de transitie moeten de voor ons bekende gevaren beheerst blijven. Tegelijkertijd moeten nieuwe gevaren – veroorzaakt door systeemwijzigingen – op tijd herkend worden. Nemen we voldoende tijd om de evaren die systeem gerelateerde wijzigingen met zich meebrengen systematisch te ontdekken en passende maatregelen te treffen? De term ‘systeem’1 is een containerbegrip. Systemen zijn overal, zijn vaak complex en daarom delen we ze weer op in subsystemen. Systemen bepalen en beïnvloeden de gevaren die er zijn, risico’s die we lopen en daarmee de keuzes die we (kunnen) maken. Bij de transitie naar klimaatneutraliteit hebben wij, ‘Systeem Chemelot’, te maken met steeds complexer wordende interacties: met het ecosysteem, met Nederlandse (sub-)systemen zoals de energie-, grondstoffen- en productenlogistiek en maatschappelijke systemen zoals (regionale) gemeenschappen. En ook met maatregelen zoals ETS, stikstofregelgeving, de lozingsvergunning, subsidies, ESG rapportage en straks de nieuwe Omgevingswet en nog veel meer. En dat ook nog op Europees, landelijk en lokaal niveau. Met de transitie naar klimaatneutraliteit komen gevestigde systemen onder druk te staan of worden gewijzigd, bijvoorbeeld bij accommodatie van schaarste van elektriciteit of biomassa of nieuwe transportmodi voor grondstoffen. Ook komen er nieuwe (sub-) systemen bij, zoals satellietsites. Dat alles leidt tot andere dynamieken en daarmee ook tot andere gevaren waarmee Chemelot en de chemische industrie rekening moeten houden. Neem als voorbeeld het systeem van de elektriciteitsvoorziening. De meeste fabrieken zijn ontworpen voor stabiele procesvoering binnen een vaste band van productievolumes. Verduurzaming van de chemische industrie door elektrificatie betekent ook dat we geconfronteerd worden met intermitterende levering van groene stroom en prijsschommelingen. Dit maakt flexibilisering (‘Demand Side Response’) door het verhogen en verlagen van het stroomverbruik en/of het intermitterend (uit-aan) draaien van processen steeds aantrekkelijker Welke gevaren brengt deze wijze van bedrijven van een chemische installatie met zich mee? Hebben we de relevante Loss of Containment scenario’s en andere mogelijke gevaren in deze situaties voldoende onderkend? Circulariteit is een ander voorbeeld. Het inrichten van duurzame circulaire waardeketens kan leiden tot een sterker variërende kwaliteit van grondstoffen voor de chemische industrie. Aanpassingen in de bedrijfsvoering zullen dan onvermijdelijk zijn met de bijbehorende gevaren. Een ander type systeemwijziging komt voort uit de invoering van de nieuwe omgevingswet: participatie. Op termijn kan participatie leiden tot een grotere maatschappelijke acceptatie van ook de activiteiten van de chemische industrie. Een niet goed doordacht participatieproces of het niet (voldoende) toepassen van participatie is daarentegen een gevaar voor onze reputatie.
Wegens de toenemende complexiteit en de snelheid van wijzigingen zijn onze huidige (veelal statische) methodes nog maar deels geschikt voor toekomstig gebruik. De vele variabelen en interacties vragen om nieuwe – meer dynamische – methodes om ons de inzichten te geven die we nodig hebben om gevaren op tijd te her- en onderkennen en passende maatregelen te kunnen nemen. 1) een doelmatig geordend samenhangend geheel van bij elkaar horende dingen en hun onderdelen. Bron online van Dale.
